Passato prossimo oraz Imperfetto to najczęściej stosowane czasy przeszłe w języku włoskim. „Najczęściej” nie oznacza jednak, że nie mamy żadnych trudności w ich użyciu. Spójrzmy na zasady jakie nimi rządzą.
Jak tworzymy „passato prossimo”?
Czas passato prossimo to czas przeszły prosty. Tworzymy go przez czasownik posiłkowy „avere” bądź „essere” oraz imiesłów odczasownikowy (participio passato). Participio passato tworzy się przez dodanie odpowiedniej końcówki:
Istnieje dużo form nieregularnych “participio passato”, jak np. aprire – aperto, scrivere – scritto, mettere – messo, dipingere – dipinto. Warto zapoznać się z ich listą. Participio passato przyda nam się nie tylko do tworzenia czasu passato prossimo, ale również do czasu przeszłego „trapassato imperfetto”, czasu przyszłego „futuro composto” oraz tworzenia rzeczowników np. „un dipinto” oznacza „obraz” (dipingere – dipinto).
Z większością czasowników przy tworzeniu czasu przeszłego używamy „avere” np. Elena ha mangiato un gelato, chyba że…. wtedy używamy „essere” 🙂
Chyba, że…:
- jest to czasownik zwrotny np. alzarsi, vestirsi
Mi sono alzato/a alle 7.00 e mi sono vestito/a
- jest to tzw. czasownik ruchu: partire,andare, venire, tornare, uscire, arrivare
Sono andata a Roma
(UWAGA: czasowniki takie jak “ballare”, “camminare”, “nuotare”, „passeggiare”, „sciare”, „viaggiare” tworzą czas przeszły z czasownikiem “avere”)
- jest to czasownik oznaczający przebywanie w danym miejscu np. essere, stare, rimanere
Sono rimasto/a in casa.
- mowa o czasowniku nieprzechodnim, który nie wymaga dopełnienia:
piacere, morire, nascere, succedere –> gli è piaciuto, è successo, è morto
Użycie czasownika posiłkowego “avere” nie wymaga zmiany końcówki, przy użyciu „essere” końcówka powinna być zgodna z rodzajem i liczbą rzeczownika.
Ho mangiato un gelato.
Sono stato/stata a Parigi.
Niektóre czasowniki występują zarówno z czasownikiem posiłkowym “avere”, jak i “essere” w zależności od znaczenia:
COMINCIARE Paolo ha cominciato a studiare / Il corso è cominciato lunedi.
FINIRE Ho finito di leggere il libro / Il film è finito.
CAMBIARE Giuliano ha cambiato la macchina / Giuliano è cambiato molto
Z czasownikami oznaczającymi stany pogodowe, używamy zarówno essere, jak i avere, bez zmiany znaczenia: ha piovuto/è piovuto.
Z tzw. czasownikami modalnymi: DOVERE, POTERE i VOLERE – używamy czasownika posiłkowego zgodnego z czasownikiem występującym w bezokoliczniku np. Abbiamo dovuto finire il lavoro ieri, Siamo voluti partire alle 8.00
Jak tworzymy „imperfetto”?
Budowa “imperfetto” nie jest skomplikowana. Utworzenie tej formy czasu przeszłego wymaga tylko (aż?) … znajomości końcówek.
PARLARE PRENDERE DORMIRE
| parlavo | prendevo | dormivo |
| parlavi | prendevi | dormivi |
| parlava | prendeva | dormiva |
| parlavamo | prendevamo | dormivamo |
| parlavate | prendevate | dormivate |
| parlavano | prendevano | dormivano |
No, dobrze. Racja. Przyda się również kilka czasowników nieregularnych 🙂
ESSERE BERE DIRE FARE
| ero | bevevo | dicevo | facevo |
| eri | bevevi | dicevi | facevi |
| era | beveva | diceva | faceva |
| eravamo | bevevamo | dicevamo | facevamo |
| eravate | bevevate | dicevate | facevate |
| erano | bevevano | dicevano | facevano |
Kiedy używamy tych czasów? A właściwe: który wybrać?
- „Imperfetto” odpowiada na pytanie „Jaka była sytuacja?/Co było, gdy coś się wydarzyło?” Za pomocą tego czasu informujemy o okolicznościach towarzyszących jakiemuś wydarzeniu; IMPERFETTO = OPIS. Do opisu wydarzenia należy wygląd zewnętrzny osób, opis pogody, stan duchowy (ero tranquillo.allegro/felice) oraz fizyczny (ero malato/avevo mal di testa).
Erano le 11.00, faceva il bel tempo, il sole splendeva…
… quando improvvisamente ho visto Carlo.
“Passato prossimo” informuje o tym co się stało.
PASSATO PROSSIMO = WYDARZENIE W NIEDALEKIEJ PRZESZŁOŚCI, CZYNNOŚĆ DOKONANA, SKOŃCZONA
Zwroty, z którymi użyjemy czasu „Passato prossimo” (oznaczają punkt w czasie):
- dalle… alle… / da… a… – od… do…;
- per… (per un’ora, per una settimana) – przez… (przez godzinę, przez tydzień);
- … scorso (la settimana scorsa, il mese scorso, l’anno scorso) – w ubiegły… (w ubiegłym tygodniu, w ubiegłym miesiącu, w ubiegłym roku)
- tutto il giorno – cały dzień
2. „Imperfetto” wyraża również powtarzalność jakiegoś wydarzenia np.
Da bambina/Da piccola andavo spesso al mare (“sono andato al mare” oznaczałoby czynność jednorazową)
Quando mi vedeva mi salutava (w tym przypadku “quando” – „zawsze gdy”
3. „Passato prossimo” informuje o krótkim, jednorazowym wydarzeniu, lub kilku wydarzeniach następujących po sobie:
Quando mi ha visto, mi ha salutato.
4. Obydwa czasy mogą pojawić się w tym samym zdaniu, jeśli chcemy poinformować że druga czynność zakończyła się w trakcie pierwszej
Mentre tu dormivi, Giulio ha telefonato.
Jeśli obydwie czynności zachodziły równolegle, użyjemy “imperfetto”:
Mentre dormivi, Giulia telefonava.
„Imperfetto” pojawi się zawsze po „mentre” – „podczas gdy”
5. „Passato prossimo” i „imperfetto” z czasownikami modalnymi:
„Passato prossimo” – wiemy już co się wydarzyło
„Imperfetto” – efekt końcowy nie jest pewny
E’ uscito presto perché doveva incontrare un amico (nie wiemy czy go spotkał)
E’ uscito presto perché ha dovuto incontrare un amico (spotkał go)
Dopo una settimana di lavoro potevamo finalmente fare la gita (nie wiemy czy ona byla czy nie)
Dopo una settimana di lavoro abbiamo potuto finalmente fare la gita (wycieczka się odbyła)
Kontrowersje w użyciu passato prossimo i imperfetto
- Ieri avevo mal di testa –> trwało to cały dzień, chociaż „ieri” sugerowałoby użycie passato prossimo
Ieri ho avuto mal di testa –> rozbolała mnie głowa, bóle głowy przyszły i zniknęły
Ieri ho avuto mal di testa tutto il giorno –> “tutto il giorno” z passato prossimo, dokładny czas.
2. Nel 1998 abitavo a Bologna –> mieszkałem tam przez rok, możliwe, że wcześniej lub później też
Nel 1998 ho abitato a Bologna –> W 1998 zamieszkałem w Forli – mieszkałem tam przez część roku, albo cały rok, ale nie dłużej
3. E’ stata una buona madre –> i jeszcze nią jest
Era una buona madre –> już nie żyje
A co z “trapassato prossimo”?
“Trapassato prossimo” (czas zaprzeszły) tworzymy odmieniając czasownik posiłkowy “essere” lub “avere” w czasie imperfetto (wybieramy czasownik posiłkowy według takich samych zasad jak w przypadku passato prossimo) i dodajemy imiesłów odczasownikowy („participio passato”). Jeśli używamy czasownika „essere” należy pamiętać o uzgodnieniu końcówek:
Avevo la tosse perché ero uscito/a senza giacca e avevo preso freddo.
Czas “trapassato prossimo” określa czynność lub stan, który miał miejsce przed inną czynnością przeszłą. Często pojawia się z wyrażeniami „già”, „non…ancora”, „non… mai”.
Avevo dimenticato di chiudere il finestrino e quando sono tornato, la macchina era vuota.
Eravamo stanchi morti perché avevamo camminato tutti il giorno.
Ti ricordi quel ragazzo americano che ti avevo presentato tempo fa?